دانستنی های علمی و سرگرمی ها

جمعه گذشته با دو نفر از دوستان قديمي‌ام قرار کوه گذاشتيم. طبق معمول درکه را براي کوهنوردي انتخاب کرديم. طبيعت زيبا و هواي پاک اين منطقه از تهران چنان مرا از خود بي‌خود کرد که آرزو کردم اي کاش چنين هوايي براي ساکنان مناطق گوناگون تهران نيز فراهم بود اما ناگاه توجهم به دختران و پسران جواني جلب شد که بي‌محابا قليان دود مي‌کردند و در نتيجه استنشاق هواي پاک را بر خود حرام مي‌کردند. با برخي از اين جوانان صحبت کردم و متوجه شدم که آنان تصورات نادرستي از قليان دارند و نمي‌دانند که قليان چقدر خطرناک است.
عموميت دادن و علني شدن مصرف قليان در اماکن عمومي سبب شده است که قباحت استعمال دخانيات براي نوجوانان نيز از ميان برود. برخي از مصرف‌کنندگان قليان بر اين باورند که چون دود قليان از آب عبور مي‌کند همه مواد سمي آن گرفته مي‌شود در صورتي که طبق تحقيقات به عمل آمده يک پک قليان، معادل 100 پک سيگار دود دارد.
علاوه بر مضرات توتون، به دليل استفاده از مواد خوش‌بوکننده و عطري در توتون‌هاي قليان، علايمي به‌صورت حساسيت پوستي، تنفسي و عود حملات آسم ظاهر مي‌شود. به علاوه افرادي که قليان مصرف مي‌کنند بيشتر از سيگاري‌ها مستعد اعتياد به مواد مخدر و حشيش مي‌شوند.
جوانان قليان را نوعي تفريح و بازي قلمداد مي‌کنند و هيچ‌گاه تصور نمي‌کنند که اين روش تدخين، ممکن است آنها را معتاد کند. اين شناخت نامناسب از عوارض قليان و نداشتن هراس از عواقب مرگبار قليان موجب غوطه‌ور شدن فرد در گرداب بيماري مي‌شود.
قليان‌کشي بلافاصله فرد را معتاد نمي‌کند بلکه در درازمدت آثار سوء خود را مشخص مي‌کند. به عبارت ديگر قسمت عمده‌اي از اعتياد و عادت به قليان مربوط به آداب و رسوم کشيدن قليان از ابتدا تا انتهاي آن است. از طرف ديگر چون قليان‌کشي در برخي خانواده‌ها مرسوم است هيچ‌گاه مورد سرزنش و نکوهش قرار نمي‌گيرد. فقدان عوامل تقويت‌کننده منفي و وجود تقويت‌کننده‌هاي مثبت مانند بوي خوش، نداشتن سرفه و سوزش گلو، لذت و وقت‌گذراني موجب شده تا اين پديده به طور چشمگيري رشد کند و به صورت مشکلي پيچيده نمود پيدا کند.
اصلاح يک باور غلط
يک‌سوم قلياني‌ها بر اين باورند که قليان هيچ تاثيري روي سلامت و عوارضي بر بدن ندارد و اغلب آنها معتقدند که ضرر قليان کمتر از سيگار است. اما برعکس تصور اين افراد، دود قليان که از آب مي‌گذرد، به هيچ عنوان سبب تصفيه و جذب سموم توتون نمي‌شود و ممکن است با ايجاد ترکيبات ناشناخته جديد عوارض آن را تشديد کند.
منابع حرارتي که براي سوزاندن تنباکوي قليان استفاده مي‌شود نيز خطرات قليان را افزايش مي‌دهد زيرا سوخت‌هاي زغالي حاوي منوکسيد کربن و آهن و مواد شيميايي، سرطان‌زا هستند. از طرف ديگر اسانس‌ها و عطرهايي که براي معطرشدن توتون استفاده مي‌شوند، خود عوارض جداگانه و شديدي را به همراه دارند. مشخص است که از سوخت اين ترکيبات ناشناخته چه مواد سمي و سرطان‌زا و کشنده‌اي توليد مي‌شود. از ديگر عوارض مصرف قليان، انتقال عفونت‌هايي از قبيل سل، ويروس تبخال، ميکروب هليکوباکتر (عامل زخم معده)، هپاتيت و ويروس‌هاي عامل عفونت‌هاي تنفسي و سرماخوردگي و نيز عوامل مهم بيماري‌هاي روده است که همگي از طريق مصرف مشترک قليان انتقال مي‌يابد.
قليان در جمع‌هاي خانوادگي بيشتر مصرف مي‌شود، البته اين نکته را هم بايد در نظر داشت که دود ناشي از آن بسيار خطرناک است و به خصوص در زمان بارداري و حضور کودکان اين نکته ملموس‌تر است. به ياد داشته باشيد که بدبو نبودن دود توتون دليل بر بي‌ضرر بودن آن نيست و هر بار استعمال قليان يا تنباکوي ميوه‌اي معادل مصرف 20 نخ سيگار است. اگرچه علايم و عوارض مربوط به قليان ديرتر ظاهر مي‌شود اما مضرات آن از سيگار بيشتر است. در عين حال، عوارض مصرف قليان وابسته به مقدار مصرف آن است يعني هرچه مصرف قليان بيشتر باشد، عوارض آن بيشتر است.
گسترش قليان تا کجا؟
سنتي و قديمي بودن و تا حدي نماد ملي بودن قليان در فرهنگ ما موجب شده است که گرايش افراد به آن افزايش يابد و به همين دليل نيز هيچ‌گاه برخورد مناسب‌ و منطقي با اين معضل نشده است. از سوي ديگر تنباکوهاي معطر و ميوه‌اي سبب شده که کمتر کسي از بوي بد قليان فراري باشد و اين موضوع موجب از سر راه برداشته شدن يکي از تقويت‌کننده‌هاي منفي دخانيات يعني طرد اجتماعي شود.
از علل ديگري که موجب شيوع قليان در جامعه شده است، ارتباط اجتماعي غيرشغلي در بين افراد جامعه است. قليان با توجه به مراسم آن و اينکه چند نفر دور هم جمع مي‌شوند و آن را در حال گفتگو و تفنن مي‌کشند موجب شده که به يکي از وسايل ارتباط انساني تبديل شود. به اين منظور براي خلاصي از اين معضل، جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بايد با تحقيقات و بررسي بيشتر راهي جايگزين براي اين کار پيدا کنند. يک راهکار مي‌تواند از راه‌اندازي باشگاه‌ها و مکان‌هايي باشد که مردم به سرگرمي و ورزش‌هاي دسته جمعي مورد علاقه خود بپردازند. در کشور ما باشگاه‌ها و کلوپ‌ها براي تخليه انرژي نوجوانان و جوانان کافي نيستند. اين اماکن مي‌توانند علاوه بر پرکردن اوقات فراغت آنان، ارتباط اجتماعي سالم آنها را تقويت کرده و به اين ترتيب کمتر دور بساط قليان بنشينند.
دليل ديگر رواج‌يافتن قليان در جامعه استقبال زنان و دختران از اين پديده است. آنان که به دنبال جايگاه اجتماعي قابل‌توجهي در جامعه هستند، اين روش را راه نزديک شدن به اعمال مردانه مي‌بينند. فعاليت‌هايي مانند سيگار و قليان کشيدن از ديگر راه‌هاي رسيدن به اين هدف است. آموزش دختران در اين زمينه و بالابردن مقام و منزلت بانوان در جامعه مي‌تواند تا حدي اين معضل را کاهش دهد. بنابراين مبارزه با قليان فقط به جمع‌آوري آن از سوي نيروي انتظامي محدود نمي‌شود و بايد اصلاحات ديگري نيز در جامعه صورت گيرد.